Elektrik Üretim Tesisi Yatırımları
Hammadde Kaynakları (Kömür-Kireçtaşı) Yatırımları
GİRİŞ :
Ülkemizde her geçen yıl daha çok enerjiye ihtiyaç duyulduğu, buna karşılık güvenilir seviyede ve arz-talep dengesine dayanan bir arz imkanının yaratılamadığı gözlenmektedir Elektrik Piyasası Kanununun yürürlüğe girmesinin üzerinden iki buçuk yıla yakın süre geçmesine rağmen, öngörülen piyasa yapısının halen fonksiyonel bir konuma gelememesi ve birtakım sorunların da yaşanmakta olduğu sektörde, sağlıklı bir serbest piyasa düzenine geçişin kısa sürede gerçekleşemeyeceği düşünülmektedir. Serbest piyasa yapısına geçiş için gerekli düzenlemeler yapılırken, ülkenin yakın dönemdeki enerji ihtiyacını tehlikeye düşürmeyen bir seviyede enerji yatırımlarının sürdürülmesi önem arz etmektedir.
2006-2007 yılları ve sonrası dönemde enerji arz güvenliğinin sağlanabilmesine yönelik bugünden itibaren enerji üretim yatırımlarına bir an önce başlanabilmesi için gerekli İdari ve Hukuki düzenlemelerin ivedilikle yapılması kamu yararı açısından zorunludur. Bu çerçevede, özel sektörün Türkiye’de enerji yatırımlarını güvenle yapabileceği ortam tesis edilinceye kadar EÜAŞ Genel Müdürlüğünün enerji yatırımlarını yapabilmesi için görevlendirilmesi, bunun yanı sıra mevcut santrallerin veriminin artırılmasına yönelik rehabilitasyon ve modernizasyon çalışmalarının da paralel olarak yürütülmesi sağlanacaktır.
Elektrik enerjisi sektörünün serbestleştirilmesi ve buna bağlı olarak düzenlenmesi ve denetlenmesi amacıyla 20.02.2001 tarihinde 4628 sayılı “Elektrik Piyasası Kanunu” çıkarılmıştır. Kanunda öngörülen geçiş sürecinin sona ermesiyle yeni elektrik piyasası 3 Eylül 2002 tarihinde açılmıştır. Aynı kanunun Geçici 6. maddesi ise Elektrik Üretim A.Ş.’nin, süresi Enerji Piyasası Kurulunca belirlenen bir dönem boyunca, ürettiği elektrik enerjisini, Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş.’ne satmasını, ancak, söz konusu dönemin, hazırlık döneminin sona ermesinden itibaren 5 yıldan fazla olamayacağını öngörmektedir. Bu durumda 3 Eylül 2007 tarihinden itibaren Elektrik Üretim A.Ş.’nin ürettiği elektrik enerjisini tamamen kanun hükümlerine uygun olarak serbest piyasa koşullarında satmasını gerektirmektedir.
4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanununun 2. maddesi içeriğinde Elektrik Üretim A.Ş. “Özel sektör üretim yatırımlarını dikkate almak suretiyle Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu Onaylı üretim kapasite projeksiyonu uyarınca, gerektiğinde yeni üretim tesisleri kurabilir, kiralayabilir ve işletebilir.” denilmektedir.
Enerji Yatırımları 1 Ocak 2003 tarihinde yürürlüğe giren Kamu İhale Kanunu kapsamına alınmış ancak Bu Kanun ile söz konusu yatırımların yapılmasında karşılaşılan güçlükler nedeniyle 30.07.2003 tarih ve 4964 sayılı Kanun ile Enerji, Su, Telekomünikasyon ve Ulaştırma sektörlerinde faaliyet gösteren Kuruluşlar 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamından çıkartılarak sadece söz konusu sektörlerde faaliyet gösteren Kuruluşların Mal ve Hizmet Alımlarına yönelik yatırımlarını kendi Satın Alma ve İhale Yönetmeliklerine göre yapabilecek düzenleme getirilmiştir.
Bu çerçevede EÜAŞ, TEİAŞ, TETAŞ ve TEDAŞ Genel Müdürlüklerince hazırlanan yeni Kanun Taslağı Enerji Bakanlığına Sunulmuştur.
2006-2007 yılları ve sonrası dönemde enerji arz güvenliğinin sağlanabilmesine yönelik bugünden itibaren enerji üretim yatırımlarına bir an önce başlanabilmesi için gerekli İdari ve Hukuki düzenlemelerin ivedilikle yapılması kamu yararı açısından zorunludur. Bu çerçevede, özel sektörün Türkiye’de enerji yatırımlarını güvenle yapabileceği ortam tesis edilinceye kadar EÜAŞ Genel Müdürlüğünün enerji yatırımlarını yapabilmesi için görevlendirilmesi, bunun yanı sıra mevcut santrallerin veriminin artırılmasına yönelik rehabilitasyon ve modernizasyon çalışmalarının da paralel olarak yürütülmesi sağlanacaktır.
- Elektrik Üretim Tesisleri Yatırımlarında Mevcut Yasal Durum
B1. EÜAŞ’ın Konumu ve Yasal Çerçeve
Elektrik Üretim A.Ş.; 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanununa göre faaliyette bulunmak ve Şirket Ana Statüsünde yer aldığı şekilde özel sektör yatırımları dikkate alınarak Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu Onaylı Üretim Kapasite Projeksiyonu çerçevesinde Kamu tarafından kurulması öngörülen yeni üretim tesislerini kurmak, işletmek veya kiralamakla görevlendirilmiştir.
Aynı Kanunun Geçici 6. maddesi gereğince “Elektrik Üretim A.Ş.’i süresi EPDK’unca belirlenecek bir dönem müddetince ürettiği elektrik enerjisini Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş.’ine satar. Ancak söz konusu dönem hazırlık döneminin sona ermesinden itibaren beş yıldan fazla olamaz” ibaresi mevcuttur. Bu durumda 3 Eylül 2007 tarihinden itibaren Elektrik Üretim A.Ş.’nin ürettiği elektrik enerjisini tamamen kanun hükümlerine uygun olarak serbest piyasa koşullarında satmasını gerektirmektedir. Bu konuda B2: EÜAŞ’ın Yatırım Yapması Durumu başlığı altındaki (b) ve (c) maddelerinde belirtilen hususların dikkate alınması gerekmektedir.
Bu durumda 3 Eylül 2007 tarihinden itibaren Elektrik Üretim A.Ş.’nin ürettiği elektrik enerjisini tamamen kanun hükümlerine uygun olarak serbest piyasa koşullarında satmasını gerektirmektedir. Enerji Yatırımları 1 Ocak 2003 tarihinde yürürlüğe giren Kamu İhale Kanunu kapsamına alınmış ancak, bu Kanun ile söz konusu yatırımların yapılmasında karşılaşılan güçlükler nedeniyle 30.07.2003 tarih ve 4964 sayılı Kanun ile Enerji, Su, Telekomünikasyon ve Ulaştırma sektörlerinde faaliyet gösteren Kuruluşlar 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamından çıkartılarak sadece söz konusu sektörlerde faaliyet gösteren Kuruluşların Mal ve Hizmet Alımlarına yönelik yatırımlarını kendi Satın Alma ve İhale Yönetmeliklerine göre yapabilecek düzenleme getirilmiştir.
EÜAŞ, TEİAŞ, TEDAŞ ve TETAŞ Genel Müdürlüğü yetkililerince Enerji, su, ulaştırma ve telekomünikasyon sektöründe faaliyet gösteren teşebbüs, işletme ve şirketler, için kendi özel kanun taslağını hazırlayarak TEİAŞ Genel Müdürlüğü koordinatörlüğünce Enerji Bakanlığına sunulmuştur.
Ancak söz konusu taslak ihale yasası için yapılan görüşmeler sırasında Kuruluşumuzun milyon-milyar dolar mertebesinde yaptığı Know-How gerektiren ve finansmanı teklif verecek firmalar tarafından yurt dışından sağlanan %100 dış krediyle anahtar teslimi bazında enerji gibi yüksek ve karmaşık teknolojilerinin ithal edilmesinin kredi koşullarının yaptırımları gibi nedenlerden dolayı hazırlanan taslak kanunla bile yapılamayacağı ve uygulamada büyük güçlüklerle karşılaşılacağı hususları tartışılmıştır. Bu çerçevede hazırlanan taslak yasada da istisnalar bölümü Madde 3 b bendinde “Dış finansman ile yaptırılmak üzere ihalesine çıkılan veya dış finansman anlaşmasında farklı ihale usul ve esaslarının uygulanacağı belirtilen mal veya hizmet alımları ile yapım işleri..’’ ifadesi yer alarak finansmanı yurt dışından sağlanan enerji yatırımları istisna kapsamında kalarak böyle bir durumda ihale yapılması durumunda kuruluşumuzun mevcut “ihale ve Satın Alma Yönetmeliği’’ ile yapılabileceği öngörülmüştür.
B2. EÜAŞ’ın Yatırım Yapması Durumu;
EÜAŞ’ın yatırım yapabilmesi için aşağıda tespit edilen hususların mutlaka açıklığa kavuşturulması ve dikkate alınması gerekmektedir.
a)4734 sayılı Kamu İhale Kanununda ve 4735 Kamu İhale Sözleşmeleri Kanununa göre Enerji sektöründe faaliyet gösteren kuruluşların yatırımlarını gerçekleştirebilmesi için TEİAŞ, TETAŞ, TEDAŞ ve EÜAŞ Genel Müdürlüklerince hazırlanan Kamu İhale Kanun Taslağının hazırlandığı şekilde en kısa zamanda yasalaşması, (Bakınız Ek1: Hazırlanan Taslak Kanun Metinleri)
b)EÜAŞ’ın enerji üretim yatırımı yapabilmesi için 4628 sayılı Enerji Piyasası Kanununda üretilen enerjinin TEDAŞ’ın doğrudan yapacağı uzun dönemli anlaşmalar ve Merkezi Alıcı Merkezi Satıcı -MAMS rolü belli bir süre için daha uzatılmış TETAŞ tarafından satın alma garantisi verilmesine yönelik EPDK nezdinde girişimlerde bulunularak gerekli kanun ve yönetmelik değişikliklerinin yapılması,
c)Enerji yatırımlarının ucuz maliyette gerçekleştirilebilmesi için dış kreditör kuruluşlarınca sağlanan özellikle SoftLoan ve Export kredilerinin yurdumuza getirilebilmesini mümkün kılmak için Hazine Garantisinin sağlanmasına yönelik gerekli girişimlerin yapılması gerekmektedir.
d)EÜAŞ’ın TEİAŞ’la Yedek Kapasite Emre Amade Anlaşmaları yaparak minimum yatırım geri ödemelerini garantiye alınmalıdır.
e)Arz fazlası yaratmamak için EÜAŞ’ın yatırımlarını takip eden yıllarda EPDK lisans regülasyonu ile üretim sistemi yedek kapasitesini düşük tutarak bu santralların üretiminin satışını en azından yatırım geri ödeme döneminde garantiye almalıdır .
B3. Özel Sektörün Yatırım Yapması Durumu;
Özel sektörün enerji yatırımı yapabilmesi için;
a)Serbest piyasa yapısına geçişin çok hızlı olması nedeniyle uygulamada yaşanılan karmaşıklıklar ve enerji talep artışının ülkemizin ekonomik yapısına göre değişiklikler arz etmesi ve bu koşullarda üretilen enerjinin satın alma garantisinin verilmemesi özel sektörün enerji yatırımlarını yapmasını güçleştirmektedir. Bu çerçevede serbestleşmeye bir geçiş süreci öngörülmeli ve bu süreç içerisinde belirli bir MW’ın üzerindeki üretim tesisleri ihale ile yatırım izni verilmeli ve bu yatırımı yapan özel sektörün üretmiş olduğu enerjinin belli bir oranında satın alma garantisinin (TETAŞ veya benzeri bir kuruluşça) Devlet tarafından verilmesi gerekmektedir.
b)Taslağı hazırlanmakta olan “Yerli Yakıt Kullanımını Teşvik Kanunu”nun hemen hayata geçirilmesi hem yerli kaynakların kullanımını teşvik edecek hem de EUAŞ’ın mevcut pahalı üretim yapan linyit santralarının üretimini rekabet edebilir hale getirecektir.
c)Geçiş süreci boyunca TEDAŞ’ın süratle özelleştirilmesi, ve özel sektör toptan ve perakende elektrik ticareti yapan şirketlerin teşvik edilmesi gerekmektedir.
d)Serbest piyasa koşullarının uygulamasında kullanılan Yönetmeliklerin ülke koşullarına göre daha anlaşılabilir ve uygulanabilir hale dönüştürülmesi gerekmektedir.
8-ELEKTRİK-ÜRETİM-TESİSLERİ-Yatirim-Modeli-OP-sayfalar-12C. Hammadde Kaynakları (Kömür-Kireçtaşı) Yatırımları
•Madencilik Yatırımı yapmak için;
a) Ruhsat Sahibi olmak veya, Ruhsat Sahibi ile bir sözleşme yapmak gerekir.
•Yatırımın Yönetilmesi ve Maden Kanunundan Doğan Yükümlülüklerin Yerine Getirilmesi
a)Maden Kanunundan doğan yükümlülükler, Ruhsat sahibi tarafından bizzat veya Ruhsat Sahibi adına, Yüklenici tarafından yerine getirilir.Aksi halde Ruhsatın iptaline kadar giden sonuçlar doğar.
b)Madencilik Yatırımını Ruhsat Sahibi yapacak ise bu yatırımı kendisi yönetir. Maden Kanununun getirdiği yükümlülükleri Ruhsat Sahibi yerine getirir.
c)Madencilik Yatırımını Özel Sektör yapacak ise, Ruhsat Sahibi ile Yüklenici arasında bir sözleşme yapılır.Bu sözleşmede Yatırım ve kanuni yükümlülükler tarif edilir.
•Kurulacak termik santrallara kömür sağlayacak olan sahaların ruhsatlarının, hammadde kaynağının garantiye alınması ve “Yakıt Tedarik Güvenliği” nedenleriyle Kamu’nun elinde kalması gerekmektedir.
•Bir kömür varlığının değerlendirilmesi amacıyla termik santral kurulması planlanırken, kömürün, bütün özelliklerinin (rezerv kalite parametreleri, kalori bantlarının rezerv içindeki % dağılımları, fiziksel,kimyasal, jeoteknik, jeolojik, hidrojeolojik v.s) bir “Rezerv Modelleme Projesi” kapsamında belirlenmeli ve santral tasarımına esas kömür özellikleri bu veri tabanı kullanılarak tespit edilmelidir.
·Kömür heterojen bir yakıttır. Bu nedenle de kullanımında harmanlama/homojenizasyona ihtiyaç vardır. Kömüre dayalı termik santral tasarımı aşamasında ihtiyaç duyulan kömür özellikleri, bir “Yakıt Homojenizasyonu Projesi” yapılarak elde edilmelidir. Yakıt Homojenizasyonu planlaması, kömürün; kalite parametrelerinin tespiti ile başlayıp, santral kazanlarına verilmesine kadar olan süreci kapsamaktadır. Bu süreç; bir cevher(kömür) hazırlama süreci olarak kabul edilmeli ve bu süreçte kullanılacak proses (maden makinaları, nakliyat sistemleri,stoklama makineleri, stoklama yöntemleri vb.) ile işletme koşulları bu proje kısıtları dikkate alınarak belirlenmelidir. Bu kömür özelliklerini sağlayacak işletme koşulları ile gerekli madencilik yatırımları tarif edilmelidir.
·Kömür Sahası işletme Projesi, Termik Santral Projesi ile birlikte bir entegre proje olarak yaptırılmalıdır.Bu iki proje kesinlikle birbirinden ayrılmamalıdır.Termik Santral için yakıt kalitesinin önemi nedeniyle, yakıt teminindeki sorumluluk, Termik Santral işleticisinde olmalıdır.
C1. EÜAŞ’ın Yatırım Yapması Durumu
1. Alternatif:
EÜAŞ, Madencilik Yatırımını kendisi “Kamu Yatırımı” olarak yapacak ise, Yatırım Programına teklif eder.DPT’nin onayını alır. Finansman temin eder. 4734 sayılı Kamu İhale Kanununa uygun olarak işi ihale eder ve yaptırır. Kurulan Maden işletmesini kendisi işletir veya işlettirir.
2. Alternatif:
EÜAŞ, bu yatırımı “Alternatif Finansman Modelleri”nden birini (YİD/İHD) kullanarak yaptırabilir. Bu modellerin öngördüğü idari prosedüre göre iş ihale edilir. Bu takdirde EÜAŞ sadece yükleniciye yeterli rezerve sahip maden sahasını belirleyerek tahsis eder. Üretilecek kömürü satın almayı garanti eder. Projenin finansmanını Yüklenici getirir. Sözleşme sonunda ise Yüklenicinin kurduğu maden işletmesi bedelsiz EÜAŞ’a devredilir. Bu modelde, finansmana Hazine Garantisi verilmesi bir sorun olarak gündeme gelecektir. Bu amaçla, 28.03.2002 tarihinde ”4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun” çıkarılmıştır.
Bu kanuna göre; Kamu kuruluşlarının, Yap-İşlet-Devret, Yap-İşlet ve İşletme Hakkı Devri ve benzeri finansman modelleri çerçevesinde gerçekleştireceği projeler için, Hazine Garantisi olmaksızın herhangi bir dış finansman kaynağından sağlayacağı her türlü dış imkan ile söz konusu kuruluşların diğer kurum ve kuruluşlar lehine verecekleri garantiler Müsteşarlığının iznine tabidir.Bu izin verilmesine dair usul ve esaslar bir yönetmelikle düzenlenmiştir.
3. Alternatif:
EÜAŞ, bu yatırımı, bir taahhüt işi olarak, 4734 sayılı kamu ihale kanununa göre ihale yoluyla yaptırarak bu madeni işlettirebilir. Bu takdirde Yüklenicinin, yatırım geri ödemeleri ve sabit giderlerinin karşılanması için ürettiği kömürün bir kısmına alım garantisi vermek zorundadır. Bu modelde de, 4749 sayılı kanunla, yüklenicinin yatırımına garanti verilmesi mümkündür.
C2. TKİ’nin Yatırım Yapması Durumu
Maden Ruhsatı EÜAŞ’ne ait bir sahada TKİ’nin madencilik yatırımı (kamu yatırımı) yapabilmesi için, Ruhsat Sahibi EÜAŞ ile bir sözleşme yapmak zorunludur. Bu sözleşmede TKİ işleticidir.Yatırımı planlamak, finansmanını temin etmek, yatırımı yapmak, kurulacak maden işletmesini işletmek ve EÜAŞ’ın talep ettiği miktarda ve kalitede kömürü vermek TKİ’nin sorumluluğundadır. Maden Kanunundan doğan yükümlülükleri de bu sözleşme kapsamında TKİ yerine getirmelidir.
Sözleşme Hukuku ve Maden Kanunu açısından TKİ ile bir özel sektör firması arasında bir fark yoktur. TKİ’nin Ana Statüsü bu modele imkan vermelidir.
C3. Özel Sektörün Yatırım Yapması Durumu
Maden Kanunu açısından, Ruhsatı EÜAŞ’a ait bir sahada Özel Sektörün yatırım yapmasına bir engel yoktur. Önemli olan, özel sektöre bu işin hangi finansman model ile yaptırılacağıdır.
sodapdf-splitted